سبزی خشک شنبلیله

شنبلیله گیاهی است که با نام علمی Trigonella foenum-graecum شناخته می‌شود. اندازه‌ی این گیاه به حدود ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر می‌رسد. برگ‌های سبز و کوچکی دارد و گل‌های سفید آن دارای غلافی است که تخم‌های کوچک و قهوه‌ای گیاه در آن قرار دارند. این گیاه بومی خاورمیانه است و به صورت گسترده در شبه‌قاره هند کاشت می‌شود. برخی معتقدند که مصریان باستان نخستین انسان‌هایی بوده‌اند که مزایای این گیاه را کشف کرده‌اند. در بسیاری از مقبره‌ها و آرامگاه‌های فراعنه‌ی مصر می‌توان ردپایی از شنبلیله پیدا کرد. هرچند این گیاه در اکثر نقاط دنیا کشت می‌شود،‌ اما خاستگاه اصلی آن هند است. البته در طب سنتی چین نیز از شنبلیله برای درمان ناراحتی های پوستی و بسیاری از بیماری‌های دیگر استفاده می‌شود.

در سال‌های اخیر شنبلیله تبدیل به یک ادویه‌ی خانگی نیز شده است که کمتر کسی از اثرات فوق‌العاده‌ی آن آگاه است. هرچند امروزه ممکن است در ساخت برخی از محصولات آرایشی و بهداشتی مانند صابون و شامپو نیز استفاده بشود. از سبزی ، پودر و تخم شنبلیله  در غذاهای هندی و کشورهای آسیایی به عنوان طعم‌دهنده‌ای فوق‌العاده استفاده می‌شود و در ایران از سبزی خشک شنبلیله به وفور در غذاها استفاده میشود .

به‌طور خلاصه می‌توان گفت: شنبلیله گیاه مفیدی است که جنبه‌های کاربرد آن نیز بسیار گسترده است.

از خواص بی‌شمار شنبلیله می‌توان به رفع کم خونی، درمان بی‌مزگی دهان، پایین آوردن تب،‌ رفع شوره‌ سر، درمان اختلالات گوارشی، سوءهاضمه، بیماری های تنفسی، درمان زخم دهان، گلودرد، دیابت، درمان التهاب، درمان زخم و درمان بی خوابی اشاره کرد. شنبلیله در افزایش شیرمادر و بهبود عملکرد سیستم گوارش، سلامت مو، کاهش کلسترول خون و حفظ سلامت قلب نیز مؤثر است. همچنین مصرف شنبلیله باعث تقویت سیستم ایمنی بدن، جلوگیری از آنفولانزا و ابتلا به انواع عفونت‌ها می‌شود.

همان‌طور که پیش از این نیز گفته شد، شنبلیله خواص دارویی زیادی دارد که به بخشی از آن اشاره شد. در ادامه‌ی این مقاله سعی می‌کنیم چند مورد از خواص دارویی این گیاه را به تفصیل شرح دهیم:

۱. افزایش شیر مادران شیرده

افزایش شیر مادر یکی از خواص شنبلیله است. شیر مادر غذای اصلی نوزادان تازه‌متولدشده است. شیر مادر منبع غذایی کامل و مغذی‌ای برای رشد نوزادان است. اگرچه گاهی ممکن است مادر شیر کافی برای تغذیه نوزاد نداشته باشد،‌ در این جور مواقع معمولا پزشکان داروهای مختلفی برای افزایش شیر مادر تجویز می‌کنند، ولی تحقیقات نشان می‌دهد که می‌توان به‌جای استفاده از داروهای شیمیایی از شنبلیله به عنوان یک داروهای جایگزین و سالم استفاده کرد.

مطالعات انجام‌شده بر روی ۷۷ مادر شیرده نشان می‌دهد که مصرف چای شنبلیله در یک بازه‌ی ۱۴ روزه، میزان شیر مادران را افزایش می‌دهد و به نوزادان کمک می‌کند تا بهتر وزن بگیرند.

در مطالعه‌ای دیگر، ۶۶ مادر به سه گروه تقسیم شدند: گروه اول چای شنبلیله مصرف کردند، به گروه دوم دارونما دادند که فقط طعم و مزه‌ی شنبلیله می‌داد و گروه سوم هیچ دارویی دریافت نکردند. این تحقیق ثابت کرد، شیر مادرانی که شنبلیله مصرف کردند، به‌طور چشمگیری افزایش یافت.

درواقع، حجم شیر مادرانی که دارونما استفاده می‌کردند، حدود ۳۴ میلی‌لیتر افزایش یافت؛ این در حالی است که شیر مادرانی که از خود گیاه شنبلیله استفاده کرده بودند، حدود ۷۳ میلی‌لیتر افزایش را نشان داد. در این مطالعات از چای شنبلیله به‌جای مکمل استفاده شد؛ مکمل‌ها تأثیر تقریبا مشابهی بر میزان تولید شیر مادران داشتند. البته علی‌رغم پژوهش‌ها و تحقیقات انجام شده در این زمینه هنوز ابهامات زیادی وجود دارد.

پزشکان سنتی آیورودای هند شنبلیله را برای مادران پرستار تجویز می‌کردند. امروزه دلیل این کار را وجود دیوسگنین در شنبلیله می‌دانند. مصرف کپسول‌های حاوی شنبلیله موجب افزایش تولید شیر در مادران شیرده می‌شود. با توجه به اینکه شنبلیله حاوی ویتامین و منیزیم است، همین مواد مغذی موجب افزایش کیفیت شیر و حفظ سلامت نوزاد می‌شود. هر کپسول تقریبا حاوی ۶۰۰ میلی‌گرم شنبلیله است که مصرف دو الی ۳ عدد آن در طول روز پیشنهاد می‌شود.

نکته: قبل از مصرف کپسول شنبلیله یا تخم آن بهتر است ابتدا با دکتر خود مشورت کنید.

۲. کاهش دردهای قاعدگی

شنبلیله ماده‌ای بسیار قوی است که روند قاعدگی را تسهیل و دردهای آن را کاهش می‌دهد. همچنین مصرف شنبلیله موجب تنظیم قاعدگی، از بین بردن لکه‌بینی و نیز از بین بردن دردهای قاعدگی می‌شود.

۳. علائم یائسگی را به‌تعویق می‌اندازد

شنبلیله حاوی ماده‌ی شیمیایی دیوسگنین (diosgenin) و ایزوفلاون‌های استروژنیک (estrogenic isoflavones) است که مشابه هورمون استروژن در زنان است. فقدان استروژن باعث بروز نشانه های یائسگی در زنان می‌شود. بنابراین، مصرف شنبلیله موجب کاهش علائم یائسگی مانند تغییر خلق‌وخو، افسردگی، گرفتگی عضلات و اشتهای کاذب می‌شود. درواقع هورمون استروژن بر هورمون‌های دیگر بدن نیز تأثیر می‌گذارد و حفظ روند ترشح آن باعث حفظ سلامت بدن نیز می‌شود.

۴. کاهش سطح کلسترول خون

مطالعات نشان می‌دهد مصرف شنبلیله به کاهش سطح کلسترول خون، به‌ویژه کلسترول بد (LDL) کمک می‌کند و درنتیجه خطر ابتلا به تصلب شرایین، حملات قلبی و سکته قلبی کاهش می‌یابد. شنبلیله سرشار از فیبر است‌ که کلسترول موجود در سلول‌های خونی و شریان‌ها را تصفیه می‌کند. با کاهش انباشت کلسترول در شریان‌های خونی، خطر لخته‌شدن خون نیز به‌شدت کاهش می‌یابد.

۵. کاهش ریسک ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی

تخم شنبلیله حاوی ۲۵ درصد گالاکتومانان (galactomannan) است. گالاکتومانان نوعی فیبر محلول است که باعث کاهش ریسک ابتلا به بیماری های قلبی می‌شود.

۶. خواص شنبلیله برای دیابت: کنترل دیابت

بررسی و تجزیه و تحلیل اکثر تحقیقات انجام‌شده، نشان‌دهنده‌ی تأثیر چشمگیر مصرف شنبلیله بر بهبود متابولیسم بدن و کنترل دیابت است.

به‌نظر می‌رسد، شنبلیله بر دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲ تأثیر مثبتی دارد و موجب بهبود سطح کربوهیدرات خون می‌شود.

در کاری پژوهشی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ خواسته شد تا به‌مدت ۱۰ روز، به‌همراه وعده‌ی غذایی ناهار و شام در حدود ۵۰ گرم شنبلیله مصرف کنند. نتیجه‌ی کار بسیار جالب بود. در ۵۴ درصد از شرکت‌کنندگان باعث کاهش میزان قند خون موجود در ادرار و همچنین کاهش کلسترول LDL شده است. در تحقیق دیگری نیز از افراد سالم که مبتلا به دیابت نبودند خواسته شد شنبلیله بخورند که نتایج پژوهش نشان داد که میزان قند خون این افراد چهار ساعت بعد از مصرف در حدود ۱۳/۴ درصد کاهش یافته است. درواقع باید گفت مصرف شنبلیله موجب بهبود عملکرد انسولین می‌شود. به‌عبارت دیگر بخشی از خواص و فواید استفاده از پودر یا تخم شنبلیله مربوط به فیبر موجود در این گیاه است.

۷. رفع یبوست

شنبلیله سرشار از فیبر است و به همین دلیل دارویی گیاهی در درمان یبوست، درمان اسهال و سوءِهاضمه و ناراحتی‌های گوارشی است.

۸. درمان مشکلات کلیوی

در طب سنتی چین از شنبلیله برای درمان بیماران مبتلا به مشکلات کلیوی استفاده می‌شود.

۹. پیشگیری از ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ

شنبلیله خواص ضدسرطانی دارد. این گیاه شگفت‌انگیز حاوی استروئید است که ارتباط مستقیمی با میزان ابتلا به سرطان روده بزرگ دارد. به‌علاوه، پلی‌ساکاریدهایی مانند ساپونین (saponins)، همی‌سلولز (hemicellulose)، لیزاب (mucilage)، تانن (tannin)، پکتین (pectin) سطح کلسترول خون را کاهش می‌دهند و مانع جذب نمک صفرا در روده‌ی بزرگ می‌شوند و با محافظت از غشای مخاطی روده‌ی بزرگ، باعث پیشگیری از بروز سرطان و دیگر مشکلات گوارشی می‌شوند.

۱۰. خواص شنبلیله برای لاغری: کاهش اشتها و گرسنگی کاذب

محلول فیبر که در شنبلیله وجود دارد موجب کاهش اشتها و ایجاد حس سیری در فرد می‌شود.

۱۱. درمان گلودرد

یکی دیگر از خواص شنبلیله درمان گلودرد است. شنبلیله خیس‌شده حالت لزجی دارد که در کاهش سرفه و گلودرد بسیار مفید است.

۱۲. کاهش تحریک‌پذیری

تخم شنبلیله حاوی ماده‌ای لزجی و لعاب‌دار است که لیزاب (mucilage) نام دارد. لیزاب‌ها در تماس با آب، کم‌وبیش حل می‌شوند و ماده‌ای لزج، مانند ژلاتین تولید می‌کنند. تولید این ماده‌ی ژلاتینی موجب کاهش تحریک‌پذیری می‌شود.

۱۳. تأثیر شنبلیله بر سطح تستوسترون مردان

یکی از دلایلی که موجب می‌شود مردان نیز از شنبلیله استفاده کنند، تأثیر چشمگیر آن بر افزایش تولید هورمون تستوسترون است.

برخی از مطالعات نشان‌دهنده‌ی افزایش سطح هورمون تستوسترون و میل جنسی در مردانی است که شنبلیله مصرف می‌کنند.

در یکی از پژوهش‌های انجام‌شده، از ۳۰ نفر از مردان شرکت‌کننده خواسته شد به مدت ۸ هفته، روزانه در حدود ۵۰۰ میلی‌گرم شنبلیله مصرف کنند. از این مردان خواسته شد چهار جلسه در هفته را به انجام فعالیت‌های ورزشی بپردازند و به نیمی از افراد مکمل شنبلیله نیز داده شد. بررسی‌ها نشان داد سطح هورمون تستوسترون در گروهی که مکمل شنبلیله مصرف می‌کردند، در مقایسه با گروه دیگر افزایش یافته است. همچنین میزان چربی آنها نیز حدود ۲ درصد کاهش یافت.

تحقیقات دیگری نیز بر روی میل جنسی مردان انجام شد. در این پژوهش از شرکت‌کنندگان خواسته شد، به مدت ۶ هفته حدود ۶۰۰ میلی‌گرم شنبلیله مصرف کنند. در پایان دوره مشخص شد، میل جنسی مردانی که شنبلیله مصرف کرده‌اند، به‌شدت افزایش یافته است.

حرف‌آخر: اگرچه تحقیقات بیشتری درمورد تأثیرات شنبلیله بر سلامت مردان لازم است،‌ اما مطالعات اولیه حاکی از افزایش سطح ترشح هورمون تستوسترون و افزایش میل جنسی در مردانی است که شنبلیله مصرف می‌کنند.

سایر فواید و خواص شنبلیله

شنبلیله گیاهی بسیار مفید و پرخاصیت است که می‌تواند جایگزین بسیاری از داروهای شیمیایی باشد. اگرچه، برخی از فواید آن هنوز به‌صورت علمی اثبات نشده است و ابهامات زیادی در این زمینه وجود دارد.

تحقیقات اولیه نشان می‌دهد، مصرف شنبلیله می‌تواند در درمان برخی از بیماری‌ها مفید باشد:

• کنترل اشتها: در سه مطالعه‌ی جداگانه‌ که در زمینه‌ی تأثیر مصرف شنبلیله بر کنترل اشتها انجام شده، میزان کاهش چربی در افرادی که ۱۴ روز متوالی شنبلیله مصرف کردند، حدود ۱۷ درصد بود.
• سطح کلسترول: برخی شواهد حاکی از کاهش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید در صورت مصرف شنبلیله است.
• سوزش معده: بررسی‌ها نشان داد که مصرف شنبلیله در افراد مبتلا به ناراحتی و سوزش معده به مدت دو هفته موجب کاهش علائم و نشانه‌های بیماری می‌شود. جالب است بدانید تأثیر مصرف شنبلیله با مصرف داروهای ضدانسداد در بیماران برابری می‌کند.
• التهاب: آزمایشات انجام‌شده بر روی موش‌ها حاکی از اثر ضدالتهاب شنبلیله است. هرچند تحقیقات بیشتری لازم است تا بتوان با قطعیت درمورد تأثیر آن بر انسان نظر داد.

همچنین، براساس برخی ادعاهای تأییدنشده در طب سنتی، مصرف شنبلیله در کاهش عوارض بیماری زخم کولیت و برخی بیماری های پوستی مؤثر است.

حرف‌آخر: اگرچه، تحقیقات بیشتری در زمینه‌ی تأثیرات مصرف شنبلیله بر سلامت انسان لازم است، بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که این گیاه خواص بی‌شماری دارد که می‌تواند به‌عنوان داروهای مکمل در درمان برخی بیماری‌ها استفاده شود.

شنبلیله را به چه صورت مصرف کنیم؟

می‌توان شنبلیله را به شکل‌ها و اندازه‌های مختلف مصرف کرد و هیچ دستور مشخصی در این زمینه وجود ندارد. میزان مصرف آن نیز کاملا بستگی به خود شما دارد.

بیشتر تحقیقات انجام‌شده در زمینه‌ی تأثیر شنبلیله بر میزان ترشح هورمون تستوسترون تأکید بر مصرف حدود ۵۰۰ میلی‌گرم شنبلیله در روز دارد، این‌درحالی است که در برخی آزمایش‌ها مصرف ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی‌گرم در روز نیز برای درمان بعضی بیماری‌ها بلامانع است.

اگر از تخم شنبلیله استفاده می‌کنید، مصرف ۲ الی ۵ گرم در روز کافی به‌نظر ‌می‌رسد، هرچند هنوز ابهاماتی زیادی در زمینه‌ی میزان مصرف شنبلیله وجود دارد که نیازمند بررسی‌ها و آزمایشات بیشتر است.

اگر تابه‌حال از شنبلیله استفاده نکرده‌اید، بهتر است از مقدار کم شروع کنید. مثلا می‌توانید از روزی ۵۰۰ میلی‌گرم در روز شروع کنید و بعد از دو الی سه هفته میزان مصرف را تا ۱۰۰۰ میلی‌گرم افزایش دهید.

فرقی نمی‌کند شنبلیله را قبل یا بعد از غذا مصرف کنید، اما با توجه به تأثیر شنبلیله بر روی کنترل قندخون بهتر است همراه با وعده‌ی غذایی مصرف شود که حاوی کربوهیدرات بیشتری است.

حرف‌آخر: مقدار مصرف شنبلیله در روز کاملا بستگی به هدف و انگیزه‌ی شما از خوردن این گیاه پرخاصیت دارد. اگر قصد خوردن قرص شنبلیله را دارید، پیشنهاد می‌شود بیشتر از روزی ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ میلی‌گرم مصرف نکنید.

عوارض جانبی مصرف شنبلیله

مطالعات انجام‌شده بر روی حیوانات نشان می‌دهد که مصرف شنبلیله هیچ عارضه‌ی خاصی ندارد و به‌نظر می‌رسد برای همه‌ی افراد مفید است. در این آزمایش‌ها به حیوانات نزدیک ۵۰ بار از دوز پیشنهادی داده شده و خوشبختانه هیچ اثر منفی مشاهده نگردید.

بررسی‌های انجام‌شده بر روی انسان نیز نشان می‌دهد مصرف شنبلیله در دوز پیشنهادی هیچ ضرری برای سلامت فرد ندارد. اگرچه، در برخی از افراد، مصرف آن موجب اسهال و سوءِهاضمه شده است که البته این مسئله تقریبا ممکن است درمورد تمام مکمل‌ها اتفاق بیفتد.

با توجه به گزارش‌های منتشرشده مبنی بر تأثیر شنبلیله بر کاهش اشتها می‌توان از این گیاه برای کاهش وزن و بهبود ناهنجاری‌های تغذیه‌ای استفاده کرد.

به‌علاوه، برخی افراد معتقدند که مصرف شنبلیله باعث می‌شود که بدن‌شان بو و عطر خاصی بگیرد که البته هنوز این مسئله اثبات نشده است.

همان‌طور که پیش از این گفته شد، مصرف شنبلیله موجب کاهش قندخون می‌شود، بنابراین اگر دیابت دارید و دارو مصرف می‌کنید، بهتر است در مصرف آن کمی احتیاط کنید.

پیشنهاد ما این است که همیشه قبل از مصرف هر نوع دارو و مکمل گیاهی با پزشک خود مشورت کنید و مطمئن شوید که مصرف این گیاه و مکمل‌های گیاهی با داروهایی دیگر شما تداخل ندارد.

حرف‌آخر: اگرچه مصرف شنبلیله در برخی از افراد ممکن است موجب سوءهاضمه و اسهال شود، اما می‌توان گفت که اگر در مصرف زیاده‌روی نکنید، تقریبا هیچ ضرر خاصی برای سلامتی ندارد.

کاربردهای مختلف شنبلیله

روش‌های استفاده از شنبلیله بسیار متفاوت است:

• می‌توانید برگ‌های گیاه را خشک و استفاده کنید.
• تخم شنبلیله نیز کاملا مصرف خوراکی دارد و به عنوان چاشنی غذا در سوپ و برخی از غذاها استفاده می‌شود.
• همچنین از تخم شنبلیله به عنوان ادویه و طعم‌دهنده در بسیاری از غذاهای کشورهای آسیایی استفاده می‌شود. می‌توانید پودر تخم شنبلیله را در انواع سوپ، خورش و پاستا بریزید. همچنین می‌توانید از برگ‌های تازه‌ی گیاه نیز در سبزی خوردن استفاده کنید.
• با پودر تخم شنبلیله می‌توانید یک چای خوشمزه و انرژی‌زا درست کنید.

موارد احتیاط در مصرف شنبلیله

شنبلیله گیاهی بسیار مقوی و پرخاصیت است، اما نباید در مصرف آن زیاده‌روی کرد. برخی افراد ممکن است به این گیاه حساسیت داشته باشند که در این صورت مصرف آن ممکن است موجب بروز ناراحتی‌های گوارشی خفیف، اسهال و سوءِهاضمه در این افراد شود. همچنین با توجه به تأثیری که شنبلیله بر سیستم تولیدمثل زنان و هورمون‌های زنانگی دارد، مصرف آن در دوران بارداری ممکن است موجب سقط جنین شود.

چه مقدار شنبلیله مصرف کنیم؟

اگر به هر دلیلی شنبلیله مصرف می‌کنید، بهتر است حتما در مورد محدودیت‌ها و روش‌های مصرف اطلاعات کافی به‌دست بیاورید. برای مثال، مصرف ۵۵۰۰ میلی‌گرم شنبلیله در روز برای افزایش شیر در مادرانی که کودک شیرخوار دارند، مشکلی ندارد؛ البته بهتر است این میزان را در دو یا سه وعده‌ مصرف کنید، ولی اگر شنبلیله را فقط برای خاصیت و افزایش سلامت بدن مصرف می‌کنید، بهتر است مقدار کمتری مصرف کنید و دچار افراط نشوید.